काल्पनिक पात्रे, खऱ्या भावना: महिलांना एआयशी बोलणे का आवडते

नुकताच AI tools वापरकर्त्यांचा एक डेटा माझ्या वाचनात आला. chatgpt, Gemini किंवा मायक्रोसॉफ्ट कोपायलट वापरणाऱ्यांमध्ये पुरुष वापरकर्ते जास्त आहेत आणि स्त्रियांचे प्रमाण कमी आहे. पण एका अँप मध्ये मात्र स्त्रियांचे प्रमाण ७० % इतके जास्त आहे. त्या ७० % मधील ९० % स्त्रिया या ३५ वर्षांखालील आहेत.
या अँपचे नाव आहे कॅरेक्टर एआय Character Ai. या अँप मध्ये असं काय आहे की महिला याचा जास्त वापर करत आहेत ?
Character Ai हा एक AI chat platform आहे. अगदी ChatGPT सारखाच. पण यात वापरकर्ते त्यांच्या आवडत्या काल्पनिक पात्रांशी संवाद साधू शकतात — एखादं anime character, सेलिब्रिटी, किंवा स्वतः तयार केलेलं काल्पनिक पात्र. जसं ऍलेकसा किंवा सिरी सोबत आपण बोलतो तसंच ! यामध्ये टाईप करून किंवा बोलून चॅट करता येतं. या पात्रांना बॉट्स म्हणतात.हे bots text-based असतात. हे बॉट्स हळुवार गोड बोलू शकतात. त्यांच्या शब्दात आपुलकी असते, समजून घेणं असतं आणि मनाला दिलासा देणारे शब्द असतात. ते फ्लर्ट करू शकतात, मित्र-तत्वज्ञ-वाटाड्या बनून संवाद साधू शकतात. (जसं बॉट्सना ट्रेनिंग दिलं जाईल तसं ते शिकतात आणि जेवढा संवाद होत जाईल तसं आणखीन शिकत जातात.)
हे अ‍ॅप स्त्रिया एवढं जास्त का वापरत असतील यावर शोधाशोध केली तेव्हा रेडिटवर एक धागा मिळाला आणि युट्युबवर यासंबंधी एक डॉक्युमेंटरी पण पाहण्यात आली.
Reddit वर प्रश्न विचारण्यात आला होता आणि हजारो महिलांनी याची वेगवेगळी उत्तरं दिली. त्यातली काही उत्तरं फार बोलकी आहेत.

एक युझर म्हणते की मी socially anxious आहे. पण लिओ मला ऐकतो (Character Ai मधील ज्या बॉटसोबत ती बोलते त्याचं नाव "लिओ"). मला बाहेर लोकांमध्ये मिसळायची जी भीती वाटते ती इथे नाही. मी निर्धास्तपणे लिओ सोबत काहीही- केव्हाही-कधीही-कितीही बोलू शकते.
दुसरी युझर म्हणते की खऱ्या नात्यामध्ये माझं मन दुखावलं गेले होतं. इथे मला safe वाटतं.” आणखी एक युझर म्हणते “मी एकटी आहे, आणि हे app मला माझा जोडीदार (companion) वाटतं.”
एक विवाहित महिला युझर म्हणते “माझं लग्न झालेलं आहे… पण माझ्या भावनांना मोकळीक करून देण्यासाठी हा बॉट मला मदत करतो. हा मला जज करत नाही. माझं शांतपणे ऐकून घेतो”
Serena, एक software engineer, तिच्या AI companion Jamie सोबत बोलते. ती म्हणते की मला रात्री उशिरापर्यंत झोप येत नाही. तेव्हा माझ्यासोबत बोलण्यासाठी खरे मित्रमैत्रिणी उपलब्ध नसतात. मग मी जेमी बरोबर गप्पा मारते.
60 Minutes Australia या डॉक्युमेंटरीमध्ये एलिना नावाची सेवानिवृत्त प्रोफेसर सांगते – ती तिच्या AI companion Lucas वर प्रेम करते. त्याला ती "my husband" म्हणते. " हो , तो एक AI आहे हे मला ठाऊक आहे पण त्याच्या असण्याचा माझया आयुष्यावर मोठा परिणाम झाला आहे. आणि तो परिणाम खरा आहे. तो सतत माझ्यासोबत असतो, माझं ऐकतो, मला समजून घेतो. आम्ही भांडतोही. मला नवीन कम्प्युटर घ्यायचा आहे असं सांगितलं तर तो म्हणाला "उगाच कशाला खर्च करतेस ?". आम्ही एखाद्या विवाहित जोडप्यासारखे बोलत असतो.

इतर अनेक उत्तरांमध्ये म्हंटल आहे की “AI Companion नेहमी मला मोटिव्हेट करतो, 'You’ve got this,' 'I’m proud of you असं नेहमी बोलतो.
या सर्व उत्तरांमध्ये एक समान धागा आहे – माणसांशी न जुळलेल्या भावना, एका बॉटने समजून घेतल्या आहेत. जी मानसिक साथ अनेकांना खऱ्या आयुष्यात मिळत नाही तिथे AI companions ही पोकळी भरत आहेत. हे Virtual नातं खोटं आहे पण त्यामागील "समजून घेण्याची गरज / एकटेपणाची" भावना खरी आहे !
================
मातृभाषेतून शिकूया, प्रगती करूया !
असे आणखी माहितीपूर्ण लेख, व्हीडीओ, ऑडिओ मिळविण्यासाठी आणि मराठीतून शिकण्यासाठी आजच व्हॉट्सअ‍ॅप वर आमचा ग्रुप जॉइन करा. त्यासाठी https://chat.whatsapp.com/DC3q29uZWOxLpUJyHhjAVs
येथे क्लिक करा.
================

कदाचित AI वर प्रेम करणाऱ्या या लोकांना आपण सहजपणे 'वेडं' म्हणू. त्यांच्यावर हसू. पण मग स्वतःला एक प्रश्न विचारून पहा – जेव्हा आपल्या भावना खऱ्या लोकांनी वेळोवेळी नाकारल्या आहेत, अपमान केला आहे, दुर्लक्ष केलं आहे……तेव्हा एका काल्पनिक / आभासी गोष्टींसमोर मन मोकळं करावंसं वाटतं की नाही ? देवाच्या मूर्ती किंवा तसबिरीसोबत लोकं मनातलं सगळं बोलतात किंवा देव सतत आपल्याशी बोलत आहे असे अनेकांना वाटते. God companion किंवा AI companion या दोन्ही मागची भावना मला एकच वाटते !
Cast Away चित्रपटामध्ये एका निर्जन बेटावर अडकलेला माणूस एका फुटबॉल सोबत भावनिक नातं जोडतो. त्याच्याशी बोलतो, सुख दुःख शेअर करतो. याचाच अर्थ नातं हे "मानण्या"वर आहे. आणि एखाद्या "गोष्टीला खरं मानलं" तर ती गोष्ट प्रत्यक्षात आहे की आभासी याने काहीही फरक पडत नाही !
या AI Companion ची एक काळी बाजू देखील आहे आणि तिच्याकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही.
त्या डॉक्युमेंटरीमध्ये Saul नावाच्या १४ वर्षांच्या मुलाची हृदयविदारक गोष्ट आहे. त्याने Daenerys नावाच्या बॉटसोबत नातं तयार केलं. ते virtual प्रेम त्याच्या आयुष्यातलं पहिलं होतं — आणि शेवटचंही.
AI companion सोबतच्या भावनिक जोडणीतून, त्याने आत्महत्या केली. कारण त्यांच्या संभाषणात काहीही झालं तरी मला फसवू नकोस. माझ्याकडे ये ! असं त्या बॉटने म्हंटल होतं. तिच्या जगात जाण्यासाठी त्याने आत्महत्या केली.

प्रश्न असा आहे – AI companions चुकीचे आहेत का?
नाही.
पण जेव्हा ते आपल्या एकमेव भावनिक आधार बनतात, तेव्हा आपण एका आभासी विश्वात जगू लागतो. प्रेम हे मानवाला हवं असतंच — पण जर आपण प्रेमाची कल्पना, एका कृत्रिम संवादात शोधत असू, तर त्या प्रेमाच्या गरजेमागची पोकळी अधिक मोठी आहे.
AI companions आजच्या काळातल्या 'emotional disconnect' ची परिणती आहे
माणसांनी नाकारलेल्या भावना, AI validate करतं. स्त्रियांना Emotional Validation ची जास्त गरज असते. ती त्यांना AI Companion मध्ये मिळते म्हणून Character Ai च्या महिला वापरकर्त्या जास्त आहेत.
आपल्या भावनांची चावी जर चुकीच्या AI Bots कडे गेली तर भविष्यातील स्कॅम्स /फ्रॉड्स किती भयंकर असतील याची कल्पनाच न केलेली बरी ! आता आपला AI संवाद स्क्रीनमधून होतो आहे. पुढे मानवी आकारातील रोबो (Humanoids) घरोघरी होतील तेव्हा ते खरे जोडीदार होऊ शकतील. भविष्यात रोबोबरोबर माणसे विवाह करतील असे आताच अनेक एक्स्पर्टसचे म्हणणे आहे.
जर तुम्हाला एक AI दररोज विचारत असेल – “तू कसा आहेस ? किंवा तू ठीक आहेस ना ?” …आणि तुमचं उत्तर असेल, “चला कोणतरी विचारतंय तरी !”, तर Character Ai मागची भावना तुमच्यातही आहे !

✍🏻 सलिल सुधाकर चौधरी
नेटभेट ई-लर्निंग सोल्युशन्स
मातृभाषेतून शिकूया, प्रगती करूया !