सन १५०३ मध्ये, फ्लॉरेन्स (इटली) येथील एका कलाकाराला स्थानिक व्यापारी फ्रांचेस्को डेल जियाकोंडो यांनी एक काम दिले. त्यांना आपल्या पत्नीचे चित्र बनवायचे होते.

ते चित्र खूप मोठे नव्हते – साधारण A2 पेक्षा लहान आकाराचे. ते एक सर्वसाधारण चित्र होते. त्यात काही विशेष नव्हते.

पण पुढे तो कलाकार नावारूपाला आला आणि म्हणून सुमारे ३०० वर्षांनंतर, १७९७ मध्ये, ते चित्र पॅरिसमधील लूव्र (Louvre) संग्रहालयात इतर मोठ्या चित्रांच्या मधोमध एका भिंतीवर लावण्यात आले.

तेव्हाही ते एक साधारण चित्रच होते. येणारे लोक त्याकडे फारसे लक्ष देत नव्हते.

पण २१ ऑगस्ट १९११ काहीतरी वेगळं घडलं. त्या दिवशी व्हिन्सेंझो पेरुगिया नावाचा एक चोर लूव्रमध्ये आला आणि एका स्वच्छता कक्षात लपून बसला. संग्रहालय बंद झाल्यावर तो बाहेर आला आणि त्याने ते छोटे चित्र भिंतीवरून उतरवले. ते त्याच्या कोटाखाली व्यवस्थित बसले आणि तो शांतपणे ते घेऊन दुसऱ्या दिवशी इमारतीतून बाहेर पडला.

बराच वेळ कोणाला काहीही वेगळं वाटलं नाही. नंतर कुणालातरी आठवलं की त्या दोन मोठ्या चित्रांच्या मधल्या जागेत एक छोटे चित्र असायचे. ते आता तिथे नाही. त्यांना वाटले कदाचित साफसफाईसाठी किंवा चित्राची जागा बदलण्यासाठी ते तिथून काढले असेल.

अखेरीस जेव्हा त्यांना कळले की ते साफसफाईसाठी काढलेले नाही, तेव्हा त्यांना चोरी झाल्याची जाणीव झाली.

================

मातृभाषेतून शिकूया, प्रगती करूया !

असे आणखी माहितीपूर्ण लेख, व्हीडीओ, ऑडिओ मिळविण्यासाठी आणि मराठीतून शिकण्यासाठी आजच व्हॉट्सअ‍ॅप वर आमचा ग्रुप जॉइन करा. त्यासाठी

https://chat.whatsapp.com/FAMeuyTOtb2HTogf6ZGlW2

येथे क्लिक करा.

================

पण ही साधी चोरी नव्हती. चोराने बाकीच्या सगळ्या उत्कृष्ट कलाकृतींकडे दुर्लक्ष करून फक्त हे छोटे चित्र नेले होते. याचा अर्थ, भिंतीवर टांगलेल्या इतर कोणत्याही गोष्टीपेक्षा त्याचे महत्व जास्त असले पाहिजे !

या घटनेची बातमी वर्तमानपत्रांमध्ये पसरली. सगळ्यांना उत्सुकता होती की हा कोणता असा ‘मास्टरपीस’ आहे, ज्याला इतके महत्त्व देऊन चोरी करण्यात आले आहे. त्या चित्राचे नावही कोणाला ठाऊक नव्हते. लूव्रने तपास केला आणि जाहीर केले की त्या चित्राचे नाव आहे – ‘मोना लिसा’ (The Mona Lisa).

आणि अचानक... सगळ्यांना ‘मोना लिसा’ बघायची ईच्छा झाली !

जगातल्या इतर कोणत्याही चित्रापेक्षा चोरण्यासाठी सर्वात महत्त्वाचे ठरलेले हे चित्र आपल्याला बघायलाच हवे! पण ते तिथे नव्हते! आणि तिथे त्या चित्राचे ‘नसणे’ हेच लोकांना ते बघण्याची ओढ अधिक लावत होते.

दोन वर्षांनंतर, तो चोर ते चित्र फ्लॉरेन्समधील एका गॅलरीला विकण्याचा प्रयत्न करत असताना पकडला गेला आणि अखेरीस 'मोना लिसा' लूव्रमध्ये परतले. ते चित्र परत आल्यानंतर "मोना लिसा" पाहण्यासाठी गर्दी होऊ लागली. अल्पावधीतच, ‘मोना लिसा’ जगातील सर्वात प्रसिद्ध चित्र बनले. त्याशिवाय लूव्र संग्रहालय अपूर्ण वाटू लागले.

आज, दरवर्षी सुमारे साठ लाख (६० लाख) लोक फक्त ‘मोना लिसा’ बघण्यासाठी तिथे जातात.

मित्रांनो, या संपूर्ण कथेत जो मानसशास्त्रीय नियम लागू होतो, त्याला 'विरलता सिद्धान्त' (Scarcity Heuristic) असे म्हणतात.

जेव्हा एखादी वस्तू, संधी किंवा व्यक्ती सहज उपलब्ध नसते किंवा ती मर्यादित आहे (scarce) असे आपल्याला कळते, तेव्हा आपल्याला त्याची किंमत अचानक खूप जास्त वाटू लागते आणि ती मिळवण्याची इच्छा तीव्र होते.

चोरीमुळे ‘मोना लिसा’ अचानक अनुपलब्ध झाले. त्यामुळे ते इतके मौल्यवान बनले की नंतर ते जगातील सर्वात प्रसिद्ध चित्र बनले.

आपणही उपलब्ध असलेल्या प्रत्येक गोष्टीला 'होय' म्हणू लागलो, तर आपली किंमत कमी होते. जेव्हा तुम्ही तुमच्या वेळेला (time) 'मर्यादित' (scarce) मानून, फक्त महत्त्वाच्या कामांसाठी ‘होय’ म्हणता आणि अनावश्यक गोष्टींना ‘नाही’ म्हणता, तेव्हा तुमच्या सहभागाची किंमत वाढते. तुमचे लक्ष (focus) दुर्मिळ बनल्याने, ते अधिक मौल्यवान ठरते.

तुम्ही जेव्हा एखाद्या विशिष्ट क्षेत्रात खूप खोलवर ज्ञान मिळवता, तेव्हा तुम्ही ‘मर्यादित तज्ज्ञ’ (scarce expert) बनता. तुमचे कौशल्य इतरांना सहज उपलब्ध नसते, ज्यामुळे त्याची मागणी आणि किंमत वाढते.

म्हणूनच लक्षात ठेवा: तुमची खरी किंमत तुम्ही किती उपलब्ध आहात यावर नाही, तर तुम्ही किती खास (Rare) आहात आणि तुमच्याकडे किती मूल्यवान ज्ञान आहे यावर ठरते!

सलिल सुधाकर चौधरी

नेटभेट ई-लर्निंग सोल्युशन्स

मातृभाषेतून शिकूया, प्रगती करूया !